Sa thải là một trong những hình thức xử lý kỷ luật lao động được người sử dụng lao động áp dụng cho người lao động khi người lao động có hành vi vi phạm kỷ luật lao động. Và đây là hình thức xử lý kỷ luật lao động nghiêm khắc nhất vì nó dẫn đến việc chấm dứt quan hệ lao động. Do đó, pháp luật quy định rất chặt chẽ về các điều kiện, thủ tục sa thải.
Thứ nhất về điều kiện sa thải:
Một là, người lao động có hành vi vi phạm kỷ luật lao động thuộc một trong 3 nhóm trường hợp quy định tại Điều 126 Bộ luật Lao động 2012: người lao động có hành vi trộm cắp, tham ô, đánh bạc, cố ý gây thương tích, sử dụng ma tuý trong phạm vi nơi làm việc, tiết lộ bí mật kinh doanh, bí mật công nghệ, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người sử dụng lao động, có hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe doạ gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về tài sản, lợi ích của người sử dụng lao động; người lao động bị xử lý kỷ luật kéo dài thời hạn nâng lương mà tái phạm trong thời gian chưa xoá kỷ luật hoặc bị xử lý kỷ luật cách chức mà tái phạm; và người lao động tự ý bỏ việc 05 ngày cộng dồn trong 01 tháng hoặc 20 ngày cộng dồn trong 01 năm mà không có lý do chính đáng.
Kỷ luật lao động là những quy định về việc tuân theo thời gian, công nghệ và điều hành sản xuất, kinh doanh trong nội quy lao động, và một trong những nguyên tắc khi xử lý kỷ luật lao động là không được xử lý kỷ luật lao động đối với người lao động có hành vi vi phạm không được quy định trong nội quy lao động. Do đó, tất cả những trường hợp trên phải được quy định rõ trong nội quy lao động của doanh nghiệp để người lao động được biết, nhằm đảm bảo quyền và lợi ích cho người lao động trong trường hợp người sử dụng lao động sa thải người lao động một cách tùy tiện, vì việc buộc người lao động phải chịu trách nhiệm về một hành vi không được dự liệu trước là không công bằng và không đạt được mục đích giáo dục ý thức chấp hành kỷ luật cho người lao động.
Hai là, người sử dụng lao động sa thải người lao động phải còn trong thời hiệu và không thuộc trường hợp phải hoãn xử lý kỷ luật lao động. Theo Khoản 1, Điều 126 Bộ luật Lao động 2012 thì thời hiệu xử lý kỷ luật lao động tối đa là 06 tháng, kể từ ngày xảy ra hành vi vi phạm; trường hợp hành vi vi phạm liên quan trực tiếp đến tài chính, tài sản, tiết lộ bí mật công nghệ, bí mật kinh doanh của người sử dụng lao động thì thời hiệu xử lý kỷ luật lao động tối đa là 12 tháng.
Pháp luật hiện hành còn quy định về một số trường hợp cho phép kéo dài thời hiệu xử lý kỷ luật lao động (tối đa không quá 60 ngày). Do vậy, việc sa thải của người sử dụng lao động đối với người lao động muốn hợp pháp thì phải tuân thủ đúng thời hiệu này và người lao động không đang trong các thời gian sau: Nghỉ ốm đau, điều dưỡng; nghỉ việc được sự đồng ý của người sử dụng lao động; Đang bị tạm giữ, tạm giam; Đang chờ kết quả của cơ quan có thẩm quyền điều tra xác minh và kết luận đối với hành vi vi phạm được quy định tại khoản 1 Điều 126 của Bộ luật này; Lao động nữ có thai, nghỉ thai sản; người lao động nuôi con nhỏ dưới 12 tháng tuổi.
Thứ hai về thủ tục sa thải:
Việc sa thải người lao động phải tuân thủ những nguyên tắc, trình tự xử lý kỷ luật lao động quy định tại Điều 123 Bộ luật Lao động 2012. Theo đó, người lao động phải chứng minh được lỗi của người lao động; phải có sự tham gia của tổ chức đại diện tập thể lao động tại cơ sở; người lao động phải có mặt và có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa, trường hợp là người dưới 18 tuổi thì phải có sự tham gia của cha, mẹ hoặc người đại diện theo pháp luật; và việc xử lý kỷ luật lao động phải được lập thành biên bản,…
Ngoài ra, khi tiến hành sa thải, người sử dụng lao động phải lưu ý những quy định cấm của pháp luật như: không được áp dụng nhiều hình thức xử lý kỷ luật lao động đối với một hành vi vi phạm kỷ luật lao động; không xử lý kỷ luật lao động đối với người lao động vi phạm kỷ luật lao động trong khi mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình,…Việc tuân thủ những nguyên tắc và thủ tục về sa thải có ý nghĩa rất quan trọng về mặt pháp lý. Trong vài trường hợp, mặc dù căn cứ sa thải của người sử dụng lao động đối với người lao động là đúng nhưng nếu có sự vi phạm về thủ tục thì quyết định xử lý kỷ luật lao động của người sử dụng lao động vẫn bị xem là trái pháp luật và có thể bị hủy bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
