Quan hệ giữa pháp luật lao động, thỏa ước lao động tập thể và hợp đồng lao động

Thỏa ước lao động tập thể là gì?

Ngày nay, đối với các nước có nền kinh
tế thị trường thì thuật ngữ “thoả ước lao động tập thể” hết sức quen thuộc. Thỏa ước lao động tập
thể là văn bản do đại diện của tập thể lao động và người sử dụng lao động thương lượng và ký kết
theo nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng và công khai; có nội dung là sự thoả thuận giữa tập thể lao
động và người sử dụng lao động về các điều kiện lao động và sử dụng lao động, quyền lợi và nghĩa vụ
của hai bên trong quan hệ lao động.

Với vai trò như một “bộ luật con”, thỏa
ước lao động tập thể là căn cứ pháp lý quan trọng trong việc bảo vệ những quyền và lợi ích chính
đáng của người lao động và nó có mối quan hệ chặt chẽ với pháp luật lao động và hợp đồng lao động.
Tuy nhiên, xoay quanh vấn đề thỏa ước lao động tập thể cũng nảy sinh không ít những tranh chấp lao
động giữa người lao động và người sử dụng lao động.

Điều 73 về “Thỏa ước lao động tập thể”
trong Bộ luật lao động 2012 quy định:

“1. Thỏa ước lao động tập thể là văn
bản thoả thuận giữa tập thể lao động và người sử dụng lao động về các điều kiện lao động mà hai bên
đã đạt được thông qua thương lượng tập thể.

Thỏa ước lao động tập thể gồm thỏa
ước lao động tập thể doanh nghiệp, thỏa ước lao động tập thể ngành và hình thức thỏa ước lao động
tập thể khác do Chính phủ quy định.

2. Nội dung thoả ước lao động tập
thể không được trái với quy định của pháp luật và phải có lợi hơn cho người lao động so với quy
định của pháp luật.”

Qua quy định về thỏa ước lao động
tập thể, ta có thể thấy được giữa Pháp luật lao động, Thỏa ước lao động tập thể và Hợp đồng lao
động có mối quan hệ tác động lẫn nhau, cụ thể:

Mối quan hệ giữa pháp luật
lao động với thỏa ước lao động tập thể:

a. Sự tác động của
pháp luật lao động đến thỏa ước lao động tập thể:

Trước hết, pháp luật lao động quy định
khung pháp lý để các doanh nghiệp xây dựng thỏa ước phù hợp cho mình. Thỏa ước lao động tập thể
không được trái với pháp luật lao động. Thỏa ước lao động tập thể là sự thương lượng giữa đại diện
tập thể người lao động với người sử dụng lao động trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng để quy định
quyền và lợi ích của người lao động. Nhà nước khuyến khích việc ký kết thoả ước tập thể với những
quy định có lợi hơn cho người lao động so với quy định của pháp luật lao động và pháp luật cũng tôn
trọng sự thỏa thuận giữa các bên. Tuy nhiên, sự thỏa thuận này phải trong khuôn khổ pháp luật lao
động cũng như các pháp luật khác, tức là phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật, chỉ là sự cụ thể
hóa pháp luật nên không được trái với pháp luật hiện hành. Điều này được
khẳng định tại Điều 73:

“Nội dung thoả ước lao động tập thể
không được trái với quy định của pháp luật”.

b. Sự tác động của thỏa ước
lao động tập thể đến pháp luật lao động:

Sự tác động của thỏa ước lao động tập
thể đến pháp luật lao động biểu hiện ở các góc độ sau:

Thứ nhất, thỏa ước lao động tập thể là
cầu nối trung gian giữa quy phạm pháp luật lao động và điều kiện thực tế của từng doanh nghiệp; là
văn bản cụ thể hoá chi tiết các qui định của luật lao động phù hợp với điều kiện và khả năng thực
tế của các bên. Nội dung của thỏa ước thường được xây dựng dưới dạng quy phạm, theo từng điều
khoản, thể hiện quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên trong quan hệ lao động như các điều kiện
lao động, điều kiện sử dụng lao động, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi,…

Đối với quan hệ lao động trên cơ sở hợp
đồng, nhà nước không quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của các bên mà chỉ định ra khung pháp luật,
các hành lang pháp lý để trên cơ sở đó các bên tự thương lượng thỏa thuận. Vì vậy, các doanh nghiệp
cần ký thỏa ước lao động tập thể để cụ thể hóa quyền và nghĩa vụ của các bên cho phù hợp với điều
kiện của từng doanh nghiệp. Từ đó, tạo nên cộng đồng quyền lợi cũng như trách nhiệm của các bên
trong quan hệ lao động.

Thứ hai, Thỏa ước lao động tập thể là
nguồn quy phạm đặc biệt bổ sung cho luật lao động. Thỏa ước lao động tập thể được hình thành trên
cơ sở sự thương lượng, thỏa thuận giữa tập thể người lao động và người sử dụng lao động, bên cạnh
đó thỏa ước lao động tập thể còn có tính quy phạm và được coi là “bộ luật con” của doanh nghiệp. Vì
vậy, thỏa thuận được ký kết sẽ là nguồn bổ sung cho các quy định của pháp luật tại đơn
vị.

Thỏa ước lao động tập thể là sự kết hợp
giữa tính quy phạm và tính thỏa thuận nên nó không chỉ là sự cụ thể hóa các quy định của pháp luật
mà còn góp phần bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật lao động. Trong thỏa ước lao động tập thể,
những điều kiện làm việc của người lao động được ấn định theo phương pháp tiến bộ và dân chủ hơn
bởi thỏa ước là kết quả của sự thương lượng giữa tập thể lao động với người sử dụng lao động và nó
không còn là sự thỏa hiệp giữa các cá nhân nữa. Có thể nói, thỏa ước lao động tập thể là sắc thái
đặc sắc của luật lao động, có ưu điểm là uyển chuyển và dễ dáng thích ứng với thực tại xã hội. Do
đó, rất được thịnh hành ở các nước công nghiệp, đặc biệt là các nước có nền kinh tế thị trường phát
triển, và đang ngày càng được các doanh nghiệp trong nước áp dụng rộng rãi.

2. Mối quan hệ giữa thỏa ước lao
động tập thể và hợp đồng lao động:

Có thể khẳng định, về bản chất cả thỏa
ước lao động và hợp đồng lao động đều là sự thỏa thuận của người sử dụng lao động với người lao
động. Do có cùng bản chất, nên chúng có mối quan hệ là sự tác động qua lại với nhau.

a. Sự tác động của HĐLĐ đến
thỏa ước lao động tập thể:

Hợp đồng lao động là cơ sở để kí kết
thỏa ước lao động tập thể. Cụ thể là:

Xét về mặt thời gian, thì quan hệ hợp
đồng luôn có trước quan hệ thỏa ước lao động tập thể và chỉ khi có hợp đồng lao động mới có thể có
thỏa ước lao động tập thể. Khi doanh nghiệp có một số lượng người lao động nào đó, khi đó mới thành
lập Công đoàn và tiến hành thương lượng, kí kết thỏa ước. Sau khi kí hợp đồng lao động và làm việc,
nếu người lao động nhận thấy cần phải có một sự thỏa thuận nào đó nhằm đảm bảo hơn nữa cho quyền
lợi của họ thì họ sẽ kí kết thỏa ước lao động tập thể thông qua Ban chấp hành công đoàn và biểu
quyết tán thành.

Bên cạnh đó, nội dung của hợp đồng lao
động cũng là những cơ sở để xác lập các nội dung trong thỏa ước lao động tập thể. Ví dụ như các nội
dung như thời gian làm việc, điều kiện về an toàn lao động, tiền lương,… và trong quá trình lao
động, người lao động sẽ căn cứ vào tương quan giữa tiền lương với sức lao động bỏ ra, tình hình
công ty, đời sống…, để đề nghị thay đổi quyền với nghĩa vụ cho phù hợp.

b. Sự tác động của thỏa ước
lao động tập thể đến hợp đồng lao động.

Được xây dựng trên cơ sở hợp đồng lao
động nhưng thỏa ước lao động tập thể vẫn có sự tác động ngược lại hợp đồng lao động nhằm bổ sung và
nâng cao những thỏa thuận trong hợp đồng lao động.

Về nội dung, thỏa ước lao động tập thể
là sự thỏa thuận của tập thể người lao động với người sử dụng lao động, đã là thỏa thuận tập thể
thì nó chỉ mang tính chất khung, tính định hướng, tạo ra cơ sở để người sử dụng lao động và người
lao động thỏa thuận phù hợp không vượt ra khuôn khổ của pháp luật. Thỏa ước lao động tập thể là sự
chi tiết hóa các nội dung của pháp luật lao động nhưng cũng là cơ sở để hợp đồng lao động chi tiết
hóa. Mặt khác, do đặc thù từng lĩnh vực, từng doanh nghiệp có thể cụ thể hơn trong việc quy định
các nội dung mà pháp luật không quy định hoặc quy định không chặt chẽ, do đó nếu có thỏa ước lao
động tập thể thì sẽ kiểm soát chặt chẽ hơn trong việc doanh nghiệp áp đặt các quyền và nghĩa vụ cho
người lao động.

Về hiệu lực, theo Điều 84 Bộ luật lao
động 2012 thì mọi người trong doanh nghiệp, kể cả người vào làm việc sau ngày kí kết thỏa ước lao
động đều có trách nhiệm thực hiện đầy đủ thỏa ước lao động tập thể. Khoản 2 Điều 84 cũng quy
định:

“Trong trường hợp quyền, nghĩa vụ,
lợi ích của các bên trong hợp đồng lao động đã giao kết trước ngày thoả ước lao động tập thể có
hiệu lực thấp hơn các quy định tương ứng của thỏa ước lao động tập thể, thì phải thực hiện những
quy định tương ứng của thoả ước lao động tập thể. Các quy định của người sử dụng lao động về lao
động chưa phù hợp với thỏa ước lao động tập thể, thì phải được sửa đổi cho phù hợp với thoả ước lao
động tập thể trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày thỏa ước lao động tập thể có hiệu
lực.”

Thỏa ước lao động tập thể là nguồn quy
phạm đặc biệt đối với hợp đồng lao động, hiệu lực của thỏa ước lao động tập thể cao hơn hợp đồng
lao động trong việc quy định quyền và nghĩa vụ các bên. Sở dĩ có điều đó là vì thỏa ước lao động
tập thể là thỏa thuận mang tính tập thể, vì lợi ích tập thể. Từ khi thỏa ước lao động tập thể đã kí
kết có hiệu lực thi hành, nếu hợp đồng lao động có những nội dung trái với thỏa ước thì người sử
dụng lao động bắt buộc phải thỏa thuận lại với người lao động những nội dung không phù hợp đó. Điều
này chứng tỏ thỏa ước lao động tập thể được coi như là “luật” của các doanh nghiệp, là nguồn quy
phạm bổ sung cho các quy định của pháp luật lao động tại đơn vị.

Hơn nữa, thỏa ước lao động tập thể lao
động là cơ sở để người sử dụng lao động giao kết hợp đồng lao động với người lao động vào làm việc
sau này, cụ thể Điều 84 Bộ luật lao động 2012 có quy định:

“Người sử dụng lao động, người lao
động, kể cả người lao động vào làm việc sau ngày thỏa ước lao động tập thể có hiệu lực có trách
nhiệm thực hiện đầy đủ thoả ước lao động tập thể.”

Ngoài ra, Thỏa ước lao động tập thể còn
cùng với hợp đồng lao động là những cơ sở pháp lý quan trọng để giải quyết các tranh chấp lao động.
Đối với tranh chấp lao động cá nhân, trong quá trình giải quyết tranh chấp, cơ quan có thẩm quyền
bao giờ cũng xem xét sự phù hợp giữa hợp đồng lao động và thỏa ước lao động tập thể. Nếu thỏa thuận
trong hợp đồng lao động trái với thỏa ước lao động thì những thỏa thuận trong thỏa ước sẽ được coi
là căn cứ để giải quyết quyền lợi cho người lao động. Còn đối với tranh chấp lao động tập thể
thường là những tranh chấp về thỏa ước. Do đó, đương nhiên, thỏa ước lao động tập thể sẽ là cơ sở
pháp lý quan trọng để giải quyết các tranh chấp này.

Như vậy, thỏa ước lao động tập thể là
căn cứ, tiêu chuẩn để người lao động vào làm việc sau ngày thỏa ước được ký kết tiến hành thương
lượng với người sử dụng lao động về nội dung của hợp đồng lao động.

Thỏa ước lao động tập thể có mối quan hệ
tương tác với pháp luật lao động và hợp đồng lao động. Chính nhờ sự tác động lẫn nhau đó mà hệ
thống pháp luật lao động hiện hành ngày càng được bổ sung, hoàn hiện; các thỏa ước lao động tập thể
được sự dụng phổ biến và có giá trị pháp lý như là một “bộ luật con”; còn hợp đồng lao động giữa
người lao động và người sử dụng lao động cũng có những điều chỉnh nhất định để phù hợp với thỏa ước
lao động của doanh nghiệp nói riêng và pháp luật lao động nói chung. Từ đó, các quyền và lợi ích
hợp pháp, chính đáng của các bên trong quan hệ lao động được tôn trọng, bảo vệ và đặc biệt là của
người lao động. Sự ra đời của thỏa ước lao động tập thể có thể nói là đánh dấu sự phát triển của
pháp luật lao động, cụ thể hóa pháp luật, đồng thời thêm một căn cứ pháp lý nữa để bảo vệ người lao
động. Từ vấn đề luật chưa quy định rõ ràng, cụ thể đi đến sự thỏa thuận, thương lượng giữa tập thể
lao động với người lao động, bổ sung cho những hợp đồng lao động giữa các bên trong quan hệ lao
động và đi đến mục đích cuối cùng là bảo vệ quyền và lợi ích của chính những người lao
động.

Lưu ý: Ý kiến của Luật sư, văn bản pháp luật được
trích dẫn trong tư vấn nêu trên có thể đã hết hiệu lực tại thời điểm tham khảo bài viết. Để được tư
vấn, lắng nghe ý kiến tư vấn chính xác nhất và mới nhất từ các Luật sư vui lòng liên hệ với chúng
tôi qua Hotline: 1900.6198. Các Luật sư chuyên môn, nhiều năm kinh nghiệm của
chúng tôi sẽ tư vấn – hỗ trợ bạn ngay lập tức.