Công đoàn đóng một vai trò rất quan trọng và không thể thiếu trong hệ thống chính trị Việt Nam, đặc biệt là đối với giai cấp công nhân giai cấp chiếm số đông nhất trong xã hội.
Công đoàn được thành lập một cách tự nguyện nằm dưới sự lãnh đạo của Đảng, đại diện cho viên chức, công chức, công nhân cũng như những người lao động khác nhằm đảm bảo quyền và lơi ích hợp pháp của họ.
Căn cứ pháp lý
Bộ luật lao động năm 2012,
Nghị định 05/2015/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số nội dung của Bộ luật lao động.
Luật công đoàn năm 2012.
Điều kiện để thành lập công đoàn
Công đoàn cơ sở được tổ chức hầu như ở tất cả các cơ quan, tổ chức theo quy định của pháp luật lao động cũng như luật công đoàn và các quy đinh của pháp luật có liên quan kể cả các tổ chức quốc tế, nước ngoài đang hoạt động trên lãnh thổ của Việt Nam.
Các cơ quan phường, xã, thị trấn, các doanh nghiệp ở tất cả các thành phần kinh tế theo quy định, các đơn vị sự nghiệp công lập hoặc ngoài công lập nhưng hoạch toán, các cơ quan nhà nước hoặc các văn phòng đại diện của các doanh nghiệp không phân biệt thành phần kinh tế, kể cả các đơn vị, cơ quan, tổ chức mà có sử dụng người lao động Việt Nam làm việc thì được phép thành lập, hoạt động công đoàn cơ sở khi đáp ứng được đủ những điều kiện sau:
Khi muốn thành lập công đoàn cơ sở ở cơ quan, tổ chức thì cơ quan tổ chức đó phải có ít nhất 05 người lao động hoặc là 05 đoàn viên công đoàn thì mới tổ chức thành lập công đoàn cơ sở được, ngoài ra cơ quan, tổ chức muôn thành lập đó bắt buộc phải có tư cách pháp nhân.
Công đoàn cấp trên cơ sở có thẩm quyền quyết định thành lập công đoàn cơ sở thành viên nếu được công đoàn cấp trên trực tiếp đồng ý và hoạt động của công đoàn thành viên đều do công đoàn cơ sở chỉ đạo, điều hành, phân công quyền hạn, nhiệm vụ cho công đoàn thành viên của mình. Để thành lập công đoàn thành viên thì phải đáp ứng cơ quan, tổ chức phải có tư cách pháp nhân hoặc chịu sự giám sát, chi phối trực tiếp của doanh nghiệp hoặc công đoàn cơ sở. Thêm nữa công đoàn cơ sở đó phải có nhu cầu, mong muốn thành lập công đoàn cơ sở thành viên. Tức là mang tính chất tự nguyện chứ không bắt buộc phải thành lập công đoàn thành viên.
Trong trường hợp cần thiết theo nhu cầu của đơn vị hay của người lao động thì công đoàn cơ sở thành viên hay công đoàn cơ sở có thể thành lập công đoàn bộ phận, tổ công đoàn để đáp ứng cũng như phát huy được vai trò của công đoàn và chỉ đạo mọi hoạt động tổ công đoàn, bộ phận công đoàn.
Thủ tục thành lập công đoàn
Thứ nhất, vì công đoàn hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện tham gia nên đầu tiên để thành lập công đoàn cần tồ chức vận động thành lập Công đoàn.
Từ ba người lao động ở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp đang làm việc mà có mong muốn và có đơn xin tham gia Công đoàn Việt Nam thì họ có thể lập ban vận động cùng với bầu trưởng ban vận động sau đó sẽ tiến hành vận động thành lập công đoàn nhưng nếu trong ba người lao động đó đã có 01 người là thành viên của công đoàn thì khong cần thành lập ban vận động mà có thể tiến hành huy động người lao động lại và làm trưởng ban vận động luôn ròi tiến hành vận động người lao động tham gia công đoàn. Tuy nhiên ban vận động này sẽ không tồn tại mãi mà sẽ chấm dứt hoạt động, giải tán sau khi bầu được ban chấp hành công đoàn cơ sở.
Nếu ghép công đoàn thi mỗi cơ quan, tổ chức phải có không dưới 03 người lao động tự nguyện mong muốn tham gia Công đoàn Việt Nam, thêm vào đó phải cử ra được một người tham gia vào ban vận động thành lập công đoàn cơ sở.
Thứ hai, tiến hành hội nghị thành lập công đoàn cơ sở. thì ban vận động sẽ đề nghi công đoàn cấp trên hướng dẫn. Nội dung hội nghị để có giá tri pháp lý cần phải có những nội dung theo quy định như sau: Báo cao quá trình vận động xem có đúng quy định hay không, người lao động có tự nguyện tham gia hay không, danh sách người lao động tham gia, ngoài ra phải có văn bản tuyên bố thành lập công đoàn cơ sở, nội dung bầu ban chấp hành công đoàn cơ sở và cần phải tiến hành lấy ý kiến thông qua trương trình để hoạt động công đoàn ở cơ sở, nếu không đồng ý về trương trình hoạt động đó có thể đưa ra chỉnh sửa và đi đến thống nhất.
Việc bầu cử này sẽ hoạt động theo nguyên tăc bỏ phiếu kín, phiếu bầu cử này phải được trưởng ban vận động thành lập công đoàn kí, người trúng cử phải được ít nhất 1/2 phiếu đồng ý khi thu phiếu bầu về.
Bên canh đó trong thời hạn mười lăm ngày khi nhận được đề nghị công nhận, thành lập công đoàn cơ sở thì công đoàn cấp trên trực tiếp đó phải thực hiện nhiệm vụ xem xét quá trình tổ chức vận động tham gia công đoàn có đúng quy định hay không, có mang tính khách quan, dựa trên tinh thần tự nguyện hay không, bầu ban chấp hành công đoàn đảm bảo được rằng tất cả các thủ tục đấy đúng quy định và đảm nhiệm được vai trò đại diện của công đoàn.
Nếu thấy đã làm đúng theo quy định và đủ điều kiện thành lập công đoàn cơ sở thì công đoàn cấp trên trực tiếp phải ra quyết đinh công nhận công đoàn cơ sở, đoàn viên theo danh sách đã trình trước đó. Ngoài ra còn phải đưa ra quyết định công nhận ban chấp hành công đoàn kèm các chức danh trong đó, ban chấp hành này sinh hoạt không quá mười hai tháng.
Trường hợp không đủ điều kiện thì phải ra thông báo bằng văn bản nêu rõ lý do không đủ điều kiện thành lập và kèm theo đó công đoàn cấp trên trực tiếp sẽ cử người xuống tuyên truyền vân động cho người lao đông biết quyền và lợi ích khi tham gia công đoàn, vận động họ tham gia công đoàn, kết nạp thêm thành viên, chỉ định ban chấp hành.
Hồ sơ đề nghị thành lập công đoàn
Trong hồ sơ đề nghị thành lập công đoàn cơ sở đầu tiên bắt buộc phải có Giấy đề nghị công nhận công đoàn cơ sở và ban chấp hành công đoàn đã vận động thành lập, công nhận đoàn viên, kèm theo danh sách đoàn viên xin gia nhập đoàn viên và người lao động có đơn xin gia nhập Công đoàn Việt Nam, Ngoài ra cần phải có thêm Biên bản hội nghị thành lập công đoàn cơ sở, Biên bản kiểm phiếu bầu ban chấp hành công đoàn cơ sở và kèm theo đó là bản trích ngang lý lịch.
Kết nạp và công nhận đoàn viên Công đoàn mới khi cá nhân trong cơ quan, tổ chức tự nguyện, mong muốn và có đơn yêu cầu tham gia cong đoàn thì Công đoàn cấp trên trực tiếp ay là công đoàn cơ cở hoặc là cấp trên sẽ xem xét nếu đr điều kiện sẽ ra quyết định công nhận hoặc kết nạp, trao thẻ đoàn viên Công đoàn cho họ.
Đó là những nơi đã có công đoàn cơ sở, những nơi chưa có thì cá nhân có nhu cầu sẽ nộp đơn vào Ban vận động tham gia công đoàn.
